Zapalenie zatok przynosowych to dolegliwość, z którą boryka się coraz więcej osób. Bardzo często jest ona powikłaniem tzw. zwykłego i "przechodzonego" przeziębienia. Objawy nie należą do najprzyjemniejszych: gęsty katar lub zatkany nos, wydzielina spływająca po tylnej ścianie gardła, bóle głowy (bóle twarzy), bóle zębów oraz upośledzenie lub utrata węchu. Co więcej, zwłaszcza u dzieci, może pojawić się kaszel.
Czym są zatoki?
Zatoki to przestrzenie w kościach czaszki wypełnione powietrzem. Wyścieła je błona śluzowa, która wytwarza śluzową wydzielinę- jej zadaniem jest oczyszczanie powietrza, którym oddychamy. Mamy cztery rodzaje ułożonych symetrycznie zatok: nosowe, sitowe, klinowe i szczękowe. Zatoki są naturalnym przedłużeniem jamy nosa, połączonych z nią ujściami i kanalikami.
Jakie są rodzaje zapalenia zatok?
Zapalenie zatok różnicujemy w zależności do czasu trwania choroby na:
- ostre (do 4 tygodni),
- podostre (4-12 tygodni),
- przewlekłe, kiedy objawy utrzymują się powyżej 12 tygodni.
Niektóre źródła podają jedynie podział na: ostre (objawy do 12 tygodni) i przewlekłe (powyżej 12 tygodni).
Ostre zapalenie zatok dzielimy na:
- ostre wirusowe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok (trwające do 10 dni, czyli tzw. przeziębienie),
- ostre powirusowe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok (znaczące pogorszenie może wystąpić po 5 dniach od pierwszych objawów infekcji, trwa powyżej 10 dni),
- ostre bakteryjne zapalenie błony śluzowej nosa i zatok.
Przewlekłe, czyli trwające powyżej 12 tygodni zapalenie zatok może przebiegać z polipami lub bez polipów.
Jakie są najczęstsze przyczyny zapalenia zatok?
Ostre zapalenie zatok najczęściej ma podłoże wirusowe. Przyczyną infekcji mogą być m.in. wirusy: grypy, paragrypy, adenowirusy, rinowirusy oraz wirusy RS. Za zakażenia bakteryjne zwykle odpowiada dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pbeumonie) oraz Haemofilus influenzae. Zdarzają się również tzw. infekcje zębopochodne- odpowiedzialne za nie są wtedy bakterie beztlenowe. Czasami przyczyną zapalenia zatok może być również nieleczona lub leczona nieodpowiednio alergia.
Jak możemy sobie pomóc? - czyli sposoby na leczenie zapalenia zatok
Samoleczenie możemy bezpiecznie wdrożyć jedynie w przypadku ostrej infekcji wirusowej, czyli na początku choroby. Stosujemy wtedy głównie leki działające objawowo.
Podstawą leczenia jest w tym wypadku oczyszczanie nosa i zatok. Można w tym celu zastosować roztwory wody morskiej – zarówno izotoniczne (do oczyszczania i nawilżania) np. Puri-Nasin, a także hipertoniczne (w celu usunięcia zalegającej wydzieliny) np. Quixx Zatoki. Dużo lepsze rezultaty daje irygacja nosa i zatok, która polega na przepłukaniu nosa roztworem soli. Używamy do tego specjalnego dzbanka lub irygatora. Nie jest to przyjemny zabieg – jednak w przypadku blokady nosa jest on niezbędny.
W celu złagodzenia objawów na pewno pomocne będą leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (tzw. NLPZ) na bazie ibuprofenu, naproksenu lub kwasu acetylosalicylowego (ASA), a w przypadku osób, u których występują przeciwwskazania do ich stosowania- preparaty na bazie paracetamolu (działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe).
Kolejną grupą leków, które możemy zastosować, są leki przeciwobrzękowe – zawierające pseudoefedrynę, która kurczy naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, zmniejsza przekrwienie oraz ilość wytwarzanej wydzieliny. Preparaty zawierające pseudoefedrynę nie powinny być stosowane u osób z ciężkim nadciśnieniem oraz przerostem gruczołu krokowego. Aby zwiększyć bezpieczeństwo, w niektórych preparatach stosuje się fenylefrynę np. Gripex Duo, która ma podobne właściwości jednak nie jest zawarta w rekomendacjach leczenia zatok przynosowych.
W przypadku wodnistej wydzieliny możemy zastosować również leki przeciwhistaminowe, które mogą pomóc zmniejszyć obrzęk i przekrwienie błony śluzowej, hamując wytwarzanie wydzieliny. W tym celu stosowane są głównie leki tzw. I generacji, zawierające dimentydynę, klemastynę lub hydroksyzynę (dwa ostatnie dostępne są tylko z przepisu lekarza). Leki nowsze, tzw. II generacji – zawierające cetyryzynę (np. Zyrtec UCB, Allertec) czy loratadynę np. Claritine Allergy, lepiej sprawdzą się, gdy zapalenie zatok ma podłoże alergiczne. Jeśli jednak przyczyną nie jest alergia – leki te będą nieskuteczne.
Aby odblokować zatkany nos, możemy zastosować również krople, aerozole lub żele donosowe zawierające ksylometazolinę np. Otrivin Katar i Zatoki, lub oksylometazolinę np. Acatar Control, które ułatwią oddychanie, zniosą blokadę nosa oraz „obsuszą” błonę śluzową. Nie mogą być stosowane zbyt długo – mogą spowodować tzw. katar polekowy – leczenie bez konsultacji z lekarzem nie powinno trwać dłużej niż 7 dni. Alternatywą są tutaj glikokortykosteroidy (GKS) o działaniu miejscowym np. Nasometin Control – dostępne również bez recepty. Nie są to jednak leki tzw. pierwszego rzutu. W tym wypadku należy zachować ostrożność- nadużywanie sterydów może spowodować, np. infekcje grzybicze. W obu przypadkach należy pamiętać, aby nie aplikować leków bezpośrednio na przegrodę nosa.
W nieco późniejszej fazie, zwłaszcza ostrego zapalenie zatok, pomocne będą też leki rozrzedzające wydzielinę, tzw. mukolityki. Mogą zawierać w swoim składzie m.in. acetylocysteinę np. Mucofortin, karboksycysteinę (dostępną od niedawna bez recepty), bromheksynę oraz ambroksol. Preparaty te upłynniają gęstą wydzielinę, ułatwiają oczyszczanie zatok – istotne jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów. Należy również pamiętać, aby nie przyjmować ich bezpośrednio przed snem (optymalnie ok. 4 h przed zaśnięciem).
Dodatkową grupą są preparaty na bazie substancji roślinnych. Wśród nich znaleźć można mieszanki ziół upłynniających wydzielinę, zawierających: korzeń goryczki, kwiat czarnego bzu, korzeń pierwiosnka z kielichem oraz ziele szczawiu np. Sinupret. Wspomagająco możemy zastosować również wyciąg z pelargonii – skuteczny w leczeniu bólu głowy i wysięku z nosa. Działanie przeciwzapalne wykazuje bromelaina (enzym zawarty w ananasach), przeprowadzono badania, w których stwierdzono, iż jej stosowanie skraca czas objawów. Pomocne będą też olejki eteryczne, np. eukaliptusowy zawierający cyneol, który działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, a także przyspiesza ruch rzęsek, co może ułatwić usuwanie patogenów z błony śluzowej nosa.
Kiedy udać się do lekarza?
Jeśli objawy utrzymują się powyżej 10 dni- zazwyczaj mamy wtedy do czynienia z nadkażeniem bakteryjnym. Sygnałem ostrzegawczym jest ropny wyciek z nosa, nasilenie objawów pomimo leczenia, a także wysoka gorączka (powyżej 39 stopni).
Niemniej jednak, każde niepokojące nas pogorszenie stanu zdrowia powinniśmy skonsultować z lekarzem, nie czekając, aż upłynie wspomniane 10 dni.
Czy niezbędny jest antybiotyk?
Przyczyną większości stanów zapalnych zatok są wirusy, dlatego też przyjęcie antybiotyku, zwłaszcza w początkowej fazie infekcji, nie jest wskazane. Być może poczujemy się po nim lepiej- równie dobrze moglibyśmy się tak poczuć również bez wdrożenia antybiotykoterapii. Co istotne stosowanie antybiotyku jest zalecane i skuteczne jedynie w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok. Dlatego tak ważne jest, aby nie przyjmować ich na własną rękę (bo coś zostało z poprzedniej kuracji). Przyjęcie antybiotyku zawsze powinno być zalecone przez lekarza, a jeśli już zostanie zaordynowany- kuracja powinna zostać przeprowadzona do końca. Nawet jeśli po kilku tabletkach poczujemy się lepiej- nie świadczy to o pełnym wyleczeniu, tym bardziej że leczenie zatok to sprawa wymagająca czasu. Zbyt szybkie przerwanie leczenia może prowadzić do niebezpiecznych i niepotrzebnych powikłań, a także do antybiotykooporności (co oznacza, że ten sam antybiotyk podany kolejny raz może być już nieskuteczny).
Jakie mogą być powikłania zapalenia zatok?
Następstwa nieleczonego lub niedoleczonego zapalenia zatok mogą być bardzo niebezpieczne. Wśród nich mogą pojawić się:
- obrzęk powiek,
- zapalenie tkanek miękkich oczodołu,
- ropień oczodołu (i wynikające z tego problemy ze wzrokiem),
- zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej, a nawet zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych.
Jak widać, błahy "katar" może być przyczyną wielu poważnych, nawet zagrażających życiu schorzeń. Dlatego w przypadku każdej infekcji warto trochę "zwolnić", ułatwiając w ten sposób naszemu organizmowi walkę z intruzem. A w razie jakichkolwiek wątpliwości skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Bibliografia:
1. Zeszyty apteczne: Przeziębienie i grypa z perspektywy farmaceuty (wydanie II)
2. Medycyna Praktyczna: Ostre zapalenie zatok u dzieci i dorosłych (EPOS 2012), lek. Marzena Kościelna;
3. Medycyna Praktyczna: Przewlekłe zapalenie zatok (z polipami nosa lub bez polipów nosa) u dorosłych, dr n.med. Barbara Lorkowska-Zawicka;
4. Wybrane problemy kliniczne: Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem; autorzy: P. Wardas, J. Markowski, A. Piotrowska – Seweryn;
