Co to są odleżyny?
Odleżyna to miejscowa martwica tkanek, która często przechodzi w owrzodzenie i powstaje na skutek zamknięcia krążenia z powodu działania na naczynia nacisku i tarcia. Stan ten nie może dotyczyć wszystkich warstw, zarówno naskórka, jak i tkanki kostnej.
Odleżyny klasyfikujemy według stopnia ich zaawansowania:
- I stopień odleżyn charakteryzuje się zaczerwienieniem, które blednie pod wpływem lekkiego ucisku palcem. Oznacza to, że mikrokrążenie jest zachowane i nieuszkodzone.
- II stopień odleżyn charakteryzuje się zaczerwienieniem, które pozostaje nawet wtedy, gdy lekko uciskamy palcem. Wraz z odleżynami tego stopnia może pojawić się obrzęk, przerwanie ciągłości naskórka i pęcherze.
- III stopień odleżyn obejmuje całą grubość skóry bez zajęcia tkanki podskórnej i może pojawić się surowiczo-krwista wydzielina.
- IV stopień odleżyn charakteryzuje się rozszerzającym owrzodzeniem wzdłuż tkanki podskórnej z możliwością zajęcia mięśni i kości. W przypadku tego stopnia odleżyn mogą pojawiać się czarne strupy martwicze i infekcje.
Przyczyny odleżyn- jak powstają odleżyny?
Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn dzielimy na:
Wewnętrzne:
- zły stan ogólny chorego,
- niedokrwistość (anemia),
- osłabienie percepcji (odczuwania) bólu,
- zaburzenia w gospodarce białkowej, niedobór białka (najczęściej albuminy),
- obniżony wskaźnik masy ciała < 20 kg/m2,
- zaburzenia przyswajania składników pokarmowych,
- nieodpowiednia dieta (niedożywienie),
- otyłość.
Zewnętrzne:
- długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej lub siedzącej, ograniczone możliwości poruszania się (najczęściej dotyczy to osób chorych na zwyrodnienia stawów, reumatyzm, choroby ortopedyczne i choroby nowotworowe w zaawansowanym stadium),
- ucisk i tarcie na skórę- szczególnie narażone są osoby o wrażliwej skórze. Z powodu przesuwania się skóry względem głębiej położonych tkanek, dochodzi do upośledzenia dopływu krwi do większych obszarów skóry, dlatego skutek jest gorszy niż w ucisku działającym prostopadle,
- nietrzymanie moczu lub stolca, a co za tym idzie zawilgocenie skóry,
- niewłaściwa pielęgnacja: przegrzewanie, urazy, zaniedbywanie regularnej zmiany pozycji ciała, brak sprzętu przeciwodleżynowego np. materaca,
- czynniki neurologiczne: stwardnienie boczne zanikowe, demencja starcza, ucisk na rdzeń kręgowy, różnego rodzaju niedowłady i porażenia,
- niewłaściwe przemieszczanie chorego- podciąganie chorego na łóżku zamiast unoszenia i obracania, narażenie skóry na otarcia i rozciąganie.
Jakie miejsca są najbardziej narażone na powstawanie odleżyn?
To te części ciała, których elementy kostne znajdują się w bezpośredniej bliskości skóry. 70% odleżyn występuje poniżej pasa: w okolicach miednicy i stawów biodrowych a co druga odleżyna powstaje w okolicy krzyżowej. Uszkodzenia skóry pojawiają się również na piętach i okolicach bioder. W przypadku osób leżących przez długi czas w pozycji na boku, odleżyny mogą wystąpić na bocznych i przyśrodkowych powierzchniach kostek, kolan oraz uszu.
Poniżej rysunek, przedstawiający miejsca, na których najczęściej pojawiają się odleżyny:
Profilaktyka, a więc co możemy zrobić, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia odleżyn?
Podstawą pielęgnacji jest profilaktyka, która powinna polegać na:
- zachęcaniu do samodzielnego poruszania się w miarę możliwości, niezbędna jest również pomoc w częstych zmianach pozycji ciała,
- unikaniu zawilgocenia skóry moczem i kałem,
- jeżeli u chorego występuje nietrzymanie moczu i musimy korzystać z wyrobów medycznych, takich jak pieluchy czy majtki chłonne, należy pamiętać o tym, aby wyroby te były "oddychające" a jednocześnie nieprzepuszczalne dla wilgoci,
- stosowaniu sprzętu przeciwodleżynowego, np. materacy zmiennociśnieniowych,
- używaniu przylepców hipoalergicznych do mocowania opatrunków np. Viscoplast Polopor,
- zadbaniu o to, aby zarówno bielizna, jak i ubrania chorego były z materiałów naturalnych i oddychających,
- profilaktyka przykurczy- ruchy bierne (wykonywane z pomocą opiekuna), zachęcanie do ruchów czynnych (samodzielnie przez chorego), odpowiednie ułożenie kończyn, tak aby nie pozostawały nadmiernie zgięte w stawach,
- stosowaniu na newralgiczne miejsca narażone na odleżyny specjalistycznych kremów ochronnych, pozostawiających na skórze warstwę ochronną np. maść Balsolan,
- bezpośrednio po natłuszczeniu skóry, nie należy stosować talku, pudru czy innych zasypek, ponieważ grudki i zbrylenia, jakie mogą zalegać w fałdach skóry, sprzyjają powstawaniu odleżyn.
Leczenie odleżyn
Leczenie odleżyn w dużej mierze zależy od ich stopnia. Często wybieranym sposobem leczenia odleżyn jest zastosowanie opatrunków, które utrzymują dużą wilgotność na powierzchni rany, usuwają nadmiar wysięku i toksycznych cząstek np. Granuflex, Medisorb, Sorbalgon. Na rynku są dostępne również opatrunki posiadające w swoim składzie srebro. Wydzielina z rany aktywuje srebro zawarte w opatrunku, którego jony zmniejszają proces namnażania się bakterii np. Atrauman Ag i Aquacel Ag. Oprócz opatrunków na rynku dostępne są również płyny pielęgnujące i zapobiegające odleżynom np. Pinol, PC 30 V, które wzmacniają i uelastyczniają skórę oraz mają właściwości antybakteryjne.
Leczenie odleżyn bardzo często jest żmudnym i ciężkim procesem. Dlatego w przypadku leczenia przewlekłych ran, jakimi są odleżyny idealnie pasuje maksyma "Lepiej zapobiegać niż leczyć".
Bibliografia:
1. Dominik Krzyżanowski, Ewa Śniechowska- Krzyżanowska, Andrzej M. Fal, Przewlekle chory w domu
